المسائل البغدادیة (محقق حلی)کتاب «جوابات المسائل البغدادیة»، «المسائل البغدادیة»، «اسئلة بن حاتم» نوشته محقق حلی می باشد. ۱ - کتاب شناسیاین کتاب که به صورت سؤال و جواب نوشته شده است در جواب شیخ جمال الدین یوسف بن حاتم بن فوز بن مهند شامی مشغری عاملی (زنده تا ۶۶۴ ق) تالیف شده است. وی از شاگردان مؤلف و دارای اجازه عامی از سید علی بن طاوس (م ۶۶۴ ق) می‌باشد که در سال وفات وی این اجازه به یوسف بن حاتم داده شده است. ۲ - عناویناین کتاب از ۴۲ سؤال تشکیل شده است که در ابواب مختلف ضمان، خیار عیب، انفال، قضاء، دیات، اطعمه و اشربه، نکاح، صلاة، صوم، وصیت و ارث تدوین شده است. مسائل این ابواب متداخل مطرح شده و از یکدیگر تفکیک نشده‌اند. ۳ - شیوه نگارشسبک نگارش کتاب به شیوه فقه رساله‌ای و فتوائی بوده و گاهی در بعضی از جواب‌ها به صورت فقه استدلالی می‌باشد. اگر چه بیشتر مباحث کتاب مربوط به فقه امامیه می‌باشد اما بعضی از مباحث نیز فقه مقارنه‌ای و خلافی است. در الذریعة این کتاب با نام‌های «المسائل البغدادیة»، «جوابات المسائل البغدادیة»، «اسئلة بن حاتم» ذکر شده و در مورد آن توضیحاتی ارائه شده است. در جلد دوم الذریعة صفحه ۷۴، تعداد مسائل کتاب را ۷۲ مساله ذکر کرده است که ظاهرا صحیح نمی‌باشد. به همین نام بزرگان دیگری هم چون ابن زهره (م ۵۸۵ ق) و حاج شیخ عبدالله مامقانی (م ۱۳۱۵ ق) کتاب‌هایی را تالیف نموده‌اند. ۴ - تاریخ تالیفاز تاریخ دقیق تالیف کتاب اطلاع دقیقی در دست نیست ولی احتمالا این کتاب بین سال‌های ۶۶۵ تا ۶۷۶ ق تالیف شده است. ۵ - تاریخ انتشاراین کتاب گاهی به صورت مستقل و گاهی نیز با رساله مصریه چاپ شده است و هم چنین در ضمن جوامع الفقه در سال ۱۲۷۶ ق چاپ شده است. کتاب موجود در سال ۱۴۱۳ ق توسط کتابخانه آیت‌الله العظمی مرعشی در مجموعه «الرسائل التسع» چاپ شده است، مصحح و محقق آن فاضل ارجمند حجة الاسلام شیخ رضا استادی می‌باشد. ۶ - نسخههادر الذریعة به ۶ نسخه خطی اشاره نموده که عبارتند از: نسخه‌های متعلق به کتابخانه‌های: - سید حسن صدر الدین- شیخ هادی کاشف الغطاء مربوط به سال ۱۰۶۰ ق- میرزا نصر الله بن حاج مجتهد قزوینی- شیخ عبد الحسین تهرانی در کربلاء- آستان قدس رضوی مربوط به سال ۹۸۷ ق. در کتاب مقدمه‌ای بر فقه شیعه [۱۱]
مقدمه ای بر فقه شیعه، ج۱، ص ۱۰۴.
علاوه بر نسخه‌های مذکور نیز به دو نسخه از مدینة العلم و مسجد اعظم اشاره شده است. در مقدمه کتاب موجود، به ۶ نسخه که متعلق به کتابخانه‌های آستان قدس رضوی، مجلس شورای اسلامی، دانشگاه تهران، سید روضاتی بوده و قدیم‌ترین نسخه، نسخه آستان قدس رضوی مربوط به سال ۹۸۷ ق اشاره شده است. با توجه به تصاویری که در مقدمه کتاب از نسخه‌های خطی آورده شده، به احتمال زیاد در چاپ کتاب موجود از نسخه آستان قدس رضوی که به خط احمد بن داود حلی است و نسخه‌های دیگر استفاده شده است. ۷ - ویژگیهاکتاب المسائل البغدادیة، با همه اختصار و کوچکی حجم آن دارای ویژگی‌ها و خصوصیات خاص خود می‌باشد. در این کتاب علاوه بر مسائلی که به صورت فقه رساله‌ای جواب گفته شده است بعضی از مسائل آن به صورت مستدل جواب داده شده است به عنوان نمونه در مساله ۲۶ مؤلف می‌نویسد: و لیس هذه الفروع مما تعرض لها اوائلنا فیذکر عنهم فیها خلاف، بل هو من التفاریع المحدثة و علی الباحث استفراغ وسعه فی اصابة الحق. اگر چه مؤلف در موارد زیادی با استناد به عبارت‌های سید مرتضی و شیخ طوسی «قده» به ارائه نظریات خود پرداخته است اما خودداری وی از تقلید و پیروی کورکورانه در مباحث فقهی باعث شده که وی در موارد زیادی به نظریات فقهی بزرگان قبل از خود اشکال نموده و رد کند، به عنوان نمونه در مسائل ۱۶ و ۲۵ پس از نقل نظریات شیخ طوسی می‌نویسد: و لست اعرف مستندا هذا الاشتراط و الاخبار مطلقة. در جای دیگر نیز در جمع بین اخبار متعارض وی سبک و روش شیخ طوسی را نمی‌پذیرد و در مساله ۳۹ می‌نویسد: نحن قد بینا انه لا حاجة الی التوفیق بینها مع ضعف الاخبار المانعة من الصلاة، و علمنا بالاخبار السلیمة الصافیة عن الکراهیة. [۱۲]
الذریعة، آقا بزرگ تهرانی، ج۲، ص۷۴.
[۱۶]
اعیان الشیعة، ج۱۰، ص۳۱۹.
۸ - پانویس
۹ - منبعنرم افزار مجموعه آثار محقق حلی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. رده‌های این صفحه : آثار محقق حلی
|